Το ΙΗΔΛ-ΙΤΕ στο Μουσείο Guggenheim της Νέας Υόρκης

Σημαντική η ελληνική παρουσία στην έκθεση «Imageless: η επιστημονική μελέτη και η πειραματική συντήρηση ενός Μαύρου Πίνακα του Ad Reinhardt» η οποία ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία την Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου 2008 στο Μουσείο Guggenheim της Νέας Υόρκης. Στα πλαίσια της έκθεσης αυτής προβλήθηκε ο καταλυτικός ρόλος του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του ΙΤΕ, στο μεγάλο εγχείρημα της επιλογής της κατάλληλης μεθόδου απομάκρυνσης των επιζωγραφίσεων από το «Μαύρο» πίνακα του Ad Reinhardt. Ερευνητές του ΙΗΔΛ-ΙΤΕ, έκαναν χρήση διαφόρων τεχνικών λέιζερ, που έχουν αναπτυχθεί στο Ινστιτούτο, και σε συνεργασία με συντηρητές από το Mουσείο Guggenheim και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (The Museum of Modern Art, ΜoΜΑ) της Νέας Υόρκης, διεξήγαγαν έρευνα που οδήγησε στην επιλογή της βέλτιστης μεθόδου για την ασφαλή απομάκρυνση των πολλαπλών επιζωγραφίσεων απο την επιφάνεια του έργου προσεγγίζοντας την αρχική επιφάνεια.

Στην έκθεση «Imageless», η οποία διήρκεσε δυο μήνες, παρουσιάστηκε σε λεπτομέρεια η πολύπλοκη προσπάθεια συντηρητών και επιστημόνων να προχωρήσουν στην επιλογή της κατάλληλης μεθόδου αποκατάστασης του έργου το οποίο, αφού είχε υποστεί σοβαρές επιφανειακές φθορές, είχε υποβληθεί σε συντήρηση (επιζωγραφίσεις) με αποτέλεσμα την αλλοίωση της αυθεντικής ζωγραφικής επιφάνειας (εκτενής περιγραφή: βλ. Παρ. 2). Μέσω διδακτικών υλικών, δειγμάτων προσομοίωσης του πίνακα και παρουσίασης των υλικών, οι επισκέπτες είχαν την δυνατότητα να εξοικειωθούν με τον κόσμο του συντηρητή ως πρωτοπόρου επιστήμονα, που σε συνεργασία με μια ομάδα ειδικών αποκαλύπτει το μυστήριο που κρύβεται σε ένα ζωγραφικό έργο, ιδιαίτερα δε όταν αυτό ανήκει στο χώρο της μοντέρνας ζωγραφικής, στην οποία τα χρησιμοποιούμενα υλικά και οι τεχνικές είναι κατα κανόνα αντισυμβατικά. Για τη συγκριτική εξέταση και εκτίμηση του αποτελέσματος, η έκθεση περιλάμβανε επίσης ένα παρακείμενο δωμάτιο με άλλα αυθεντικά έργα του Ad Reinhardt από τη σειρά των μαύρων πινάκων που δημιούργησε κατα την περίοδο 1956-1966.

Κορύφωση της έκθεσης αποτέλεσε ειδικό συμπόσιο, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Mουσείο Guggenheim το Σάββατο 13 Σεπτεμβρίου απευθυνόμενο σε συντηρητές και ιστορικούς τέχνης αλλά και στο ευρύτερο κοινό, στα πλαίσια του οποίου συζητήθηκε από ειδικούς επιστήμονες η αυξανόμενη σημασία της επιστημονικής μελέτης και της χρήσης πρωτοποριακών τεχνικών στη συντήρηση έργων μοντέρνας τέχνης. Από πλευράς ΙΗΔΛ-ΙΤΕ υπήρξε συμμετοχή στη συζήτηση με θέμα «Τέχνη και Επιστήμη» όπου και παρουσιάστηκαν συνοπτικά οι δυνατότητες και τα πλεονεκτήματα τεχνικών λέιζερ στην ανάπτυξη νέων μεθόδων ανάλυσης, διάγνωσης και συντήρησης έργων Πολιτισμικής Αξίας.

Η έκθεση διοργανώθηκε από το Τμήμα Συντήρησης του Ιδρύματος Guggenheim, και πραγματοποιήθηκε με την επιχορήγηση από την Ασφαλιστική Εταιρία Τέχνης AXA και το Ίδρυμα AXA, στο οποίο ανήκει και ο συγκεκριμένος πίνακας.

Επιστημονική μελέτη και η πειραματική συντήρηση ενός Μαύρου Πίνακα του Ad Reinhardt

Το εγχείρημα ξεκίνησε το 2001, όταν η ΑΧΑ Ασφαλιστική Έργων Τέχνης δώρισε τον Μαύρο Πίνακα (1960-1966) του Ad Reinhardt, ένα σημαντικό αλλά ανεπανόρθωτα κατεστραμμένο ζωγραφικό έργο, στο μουσείο Guggenheim και συμφωνήθηκε σε συνεργασία με το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (The Museum of Modern Art, ΜoΜΑ) να χρηματοδοτηθεί η έρευνα για την ανάπτυξη νέων μεθόδων που βρίσκουν εφαρμογές στην συντήρηση και διαγνωστική έργων τέχνης. Κατά τη διάρκεια των επόμενων έξι ετών, συντηρητές, επιστήμονες, ιστορικοί τέχνης, επιμελητές μουσείων και καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποίησαν μια ενδελεχή μελέτη του έργου σε επίπεδο τεχνοτροπίας, τεχνικής αλλά και λεπτομερή φυσικοχημική ανάλυση των υλικών. Ετσι δημιουργήθηκε ένας πλήρης φάκελος με σημαντικά στοιχεία για τις πολύπλοκες ζωγραφικές μεθόδους του Ad Reinhardt καθώς και για τις μεταγενέστερες τεχνικές αποκατάστασης που εφαρμόστηκαν στο ζωγραφικό έργο, τα οποία και αποτέλεσαν τη βάση για την διερεύνηση των νέων μεθόδων συντήρησης. Τονίζεται οτι τα μοντέρνα ζωγραφικά έργα αποτελούν από τις πλέον δύσκολες προκλήσεις για τους συντηρητές δεδομένου οτι καθώς συχνά χρησιμοποιούνται νέα υλικά και αντισυμβατικές τεχνικές δεν υπάρχει επαρκής γνώση που θα εγγυάται τη ενδεδειγνμένη συντήρηση. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης μελέτης διάφορες τεχνικές εξετάστηκαν για την συντήρηση της πολύπλοκης επιφάνειας του έργου του Ad Reinhardt, τόσο για την αφαίρεση των στρωμάτων της ζωγραφικής αποκατάστασης (overpaint) όσο και για την αποκατάσταση κηλίδων, ρηγματώσεων και έντονων τοπικών ανακλάσεων (γυαλάδων) στην ζωγραφική επιφάνεια. Σύντομα κατέστη προφανές στους συντηρητές οτι συμβατικές τεχνικές βασιζόμενες σε διαλύτες ή μηχανικά μέσα δεν θα είχαν επιτυχία και έτσι αποφασίστηκε η διερεύνηση μεθόδων λέιζερ. Ετσι ξεκίνησε μια διερευνητική μελέτη, στα εργαστήρια του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) στην Κρήτη, όπου εξετάστηκαν εκτενώς διάφορες μεθοδολογίες καθαρισμού που βασίζονται στη χρήση παλμικών laser προκειμένου να επιβεβαιώσουν την αποτελεσματικότητά τους στην επεξεργασία των δύσκολων μονοχρωματικών επιφανειών που παρουσιάζουν ιδιαίτερες προκλήσεις κατά την συντήρηση τους και οι οποίες οδήγησαν στην επιλογή των βέλτιστων παραμέτρων καθαρισμού και στον καθορισμό της αντίστοιχης μεθοδολογίας. Οι μελέτες στο ΙΗΔΛ-ΙΤΕ πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με συντηρητές από το Mουσείο Guggenheim και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (The Museum of Modern Art, ΜoΜΑ) της Νέας Υόρκης, αρχικά σε πειραματικά δοκίμια και στη συνέχεια στο ίδιο το έργο το οποίο μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο (Νοέμβριος 2001)

Μετά την αρχική μελέτη στο Ηράκλειο, ο πίνακας μεταφέρθηκε στην Ολλανδία και συγκεκριμένα στα εργαστήρια της εταιρίας Art Innovation (www.art-innovation.nl), η οποία στηριζόμενη στην τεχνογνωσία του ΙΗΔΛ-ΙΤΕ έχει αναπτύξει ένα πρωτότυπο σύστημα καθαρισμού ζωγραφικών έργων τέχνης με λέιζερ, που επιτρέπει τη διαχείριση μεγάλων ζωγραφικών επιφανειών με εξαιρετική ακρίβεια. Χρήση του συστήματος αυτού επέτρεψε την ασφαλή απομάκρυνση των επιζωγραφίσεων από συγκεκριμένες περιοχές του πίνακα.

Η συγκεκριμένη επιτυχημένη συνεργασία αποτέλεσε το αντικέιμενο της έκθεσης Imageless, που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Guggenheim, και μετέφερε στο ευρύ κοινό τη προσέγγιση ενός πολύπλοκου εγχειρήματος συντήρησης. Μέσα απ’ όλη αυτή την προσπάθεια καταδεικνύεται αφενός ότι μέσω του χαρακτηρισμού των υλικών και της επιλογής καινοτόμων τεχνικών, ο συντηρητής έχει την δυνατότητα να ρίξει φως σε σημαντικά προβλήματα και να προχωρήσει την έρευνα του προς τη σωστή κατεύθυνση και αφετέρου την σπουδαιότητα της διεπιστημονικής προσέγγισης σε τέτοιου είδους προκλήσεις.

Συνημμένα αρχεία (pdf files):
- Πρόγραμμα συμποσίου
- Δελτίο τύπου του Μουσείου Guggenheim για το Imageless

’λλες σχετικές δημοσιεύσεις:
- New York TIMES :http://www.nytimes.com/2008/08/01/arts/design/01blac.html
- Scientific American : http://www.sciam.com/article.cfm?id=deconstructing-art-to-save

Πληροφορίες:
Δημήτρης Aγγλος, τηλ.: 2810 391154, -1315, e-mail: anglos@iesl.forth.gr
Κρυσταλία Μελεσανάκη, τηλ.: 2810 391134, -1315, e-mail: alina@iesl.forth.gr
Παρασκευή Πουλή, τηλ. 2810 391870, -1315, e-mail : ppouli@iesl.forth.gr